ساقه دولپهايها
تمامي ساقهها در ابتدا علفياند در اين حالت فاقد عناصر نگاهدارنده ميباشند . ساقه در برش عرضي اشكال متفاوت دارد . براي مثال : مدور در زيرفون ، مربعي شكل در نعناء و پنج ضلعي در كدو .
ساقه از لحاظ شكل ظاهري به چند حالت مشاهده ميشود . 1- ساقه گوشتي در تيره كاكتوس كه برگها مبدل به خار شدهاند . 2- در برخي شاخهها تغيير شكل پيدا كرده و مبدل به برگ ميشوند كه در گياه كوله خاس ديده ميشود به اين ساقهها كلادوفيل يا كلادود ميگويند . 3- در مارچوبه كلادوفيلها ، شاخههاي رشتهاي باريكند كه از كنار برگهاي پولك مانند و فلسي شكل بيرون زدهاند . 4- ساقههايي كه تبديل به خار شدهاند مثل زالزالك ، گوجه وحشي ، ليمو و اولكس . در رز خارها منشاء كركي دارند . 5- گياهان بيساقه كه معمولاً در گياهان دوساله كه سال اول برگهاي طوقهاي دارند و در سال دوم ساقه هوائي دارند رشد ميكند . در حقيقت ساقه وجود دارد اما ميان گرهها بسيار كوتاه ميباشد . اين حالت در چغندرقند و گل انگشتانه ديده ميشود . 6- ساقهاي كه اجتماعي از غلافهاي برگي ميباشند كه معمولاً از ريزوم خارج ميگردند مثل موز .
رشد ساقه
1- رشد خوشهاي ( منوپوديال ) : مريستم انتهايي رشد محور طولي ساقه را به طور نامحدود انجام ميدهد .
2- رشد گرزني ( سمپوديال ) : مريستم انتهايي توسط توليد يك گل و يا يك گل آذين متوقف ميگردد و جوانه جانبي ادامه رشد طولي ساقه را منجر ميشود . مثل نمدار ، شاه بلوط و ممرز .
انواع ساقه
- افراشته : در درختان معمولي مشاهده ميشود .
- خزنده :كه توليد ساقه افقي يا استولون مينمايد . مثل توت فرنگي ، بنفشه و زاغك .
- بالارونده : برخي از گياهان بواسطه كركهاي موجود برروي پيكره خود خاصيت بالاروندگي دارند و برخي ديگر به وسيله ريشههاي نابجا مثل گياه داردوست و در بعضي از گياهان توسط مكندهها مثل گياه موچسب اين رفتار را از خود نشان ميدهند .
- ساقه زيرزميني : كه به آن ريزوم گفته شده و ساختار تشريحي ساقه را دارا ميباشد مثل ريزوم زنبق .
ساختار نخستين دولپهايها
همانند ساختار نخستين تكلپهايها از دو منطقه بيروني ( پريبلم ) و منطقه دروني ( پلروم ) تشكيل يافته است . پريبلم يا همان كورتكس با اپيدرم معمولي شروع شده و سپس پوست مشخص ميگردد . پوست شامل پارانشيم پوستي و آندودرم بوده كه پارانشيم پوستي در مقايسه با ساقه تكلپهايها واضحتر و قابل تشخيصتر است . پارانشيم پوستي حاوي بافت نگهدارنده كلانشيم ، اگزالات كلسيم ، اسانس ، مجاري و كيسههاي ترشحي و مواد لعابي ميباشد . آندودرم مملو از نشاسته شده و واضح نيست . برخلاف ريشه دولپهايها كه در تربچه مورد بررسي قرار گرفته است ، ساقه دولپهايها فاقد پارانشيم شعاعياند .
پله روم يا استوانه مركزي با دايره محيطيه آغاز شده كه اغلب بطور ناقص اسكلرانشيمي ميشود و به صورت دستههاي فيبر يا سلولهاي چوبي ايجاد حلقه كامل اسكلرانشيمي مينمايد . سپس دستجات آوندي بر روي يك دايره قرار گرفته و رفته رفته به هم ميپيوندند و به شكل حلقه كامل در ميآيند . مغز مشاهده ميشود و در نزديكي دايره محيطيه به صورت اشعه مغزي ديده ميشود .
ساختار پسين ساقه دولپهاي
مابين چوب اوليه و آبكش اوليه كامبيوم ظاهر ميشود كه برخلاف ريشه دولپهايها كامبيوم از ابتدا به شكل دايره كامل بوده و حالت موجدار ندارد . معمولاً دستجات آوندي وجود ندارد و بافت چوب و آبكش ثانويه بصورت پيوسته و يكپارچه قرار ميگيرد . مابين بافت آبكش ثانويه فيبر و يا سلولهاي ترشحي مشاهده ميشود . بافت چوب ثانويه از عناصر آوندي ابتدائي ( حلقوي و مارپيچي ) و نيز تراكئيد و وسل تشكيل شده است . كامبيوم از درون چوب ثانويه و از بيرون آبكش اوليه را توليد ميكند كه همانند ريشه آبكش اوليه پشت آبكش ثانويه له و فشرده ميشود و چوب اوليه در مغز جاي ميگيرد . كامبيوم در بهار نسبت به پائيز فعاليت بيشتري دارد لذا چوب بهاره فراختر و چوب پائيزه تنگتر است ايندو با هم ايجاد يك حلقه رشد را مينمايند كه در تعيين سن گياه بكار ميرود . مغز ساقه هاي پير تبديل به چوب قلب شده كه غشاء سلولي آن شديداً چوبي گشته وسرشار از تانن كه نهايتاً بافتهاي آن ميميرند .
برش عرضی از ساقه تاج خروس وحشی
