مشاهده برگ در خرزهره
برگها زوائد جانبي ساقه يا شاخه بوده كه عمدتاً عمل فتوسنتز را به طور تخصصي انجام داده و مملو از سلولهاي پارانشيمي محتوي كلرپلاست ( كلرانشيم ) ميباشند . در تبادلات گازي با محيط و نيز در برخي از گونهها در تعريق نقش دارند . يك برگ از لحاظ مورفولوژي از سه قسمت تشكيل شده است . قاعده برگ (نيام) برگ را به ساقه متصل ميكنند . دمبرگ و سپس پهنك كه عمده عمل فتوسنتز در آن شكل ميگيرد .
دمبرگ
در برش عرضي از دمبرگ معمولاٌ سطح تحتاني محدب و سطح فوقاني مقعر است . در برش عرضي دمبرگ اكثر گياهان چند دسته آوندي مشاهده ميگردد كه به هنگام ورود به پهنك به يكديگر پيوسته و يك دسته آوندي را تشكيل ميدهند . دمبرگ ممكن است در دو طرف داراي بال باشد كه ادامه پهنك است ( گل انگشتانه ) . گاهي پهنك تحليل رفته و به جاي آن دمبرگ توسعه مييابد كه به آن صفحه فيلود گويند كه عمل فتوسنتز را انجام ميدهد ( انواع آكاسيا ) برخي دمبرگها در قاعده خود برآمدگيهايي دارند كه در خم و راست شدن پهنك نقش دارند ( گياه حساس ) برخي گياهان فاقد دمبرگند ( شببو و ميخك ). برخي فاقد دمبرگ بوده و پهنك ساقه را در برميگيرد كه به آن ساقه در آغوش گويند ( زاغك ) و در برخي ديگر در طرفين دمبرگ داراي زوائدي خواهد شد ( رز ).
پهنك
قسمت فعال در زمينه فتوسنتز بوده و اشكال بسيار متنوع از خود نشان ميدهد از قبيل گرد ، تخم مرغي ، ويولوني ، پنجه اي و . . . داراي يك رگبرگ اصلي است كه همان دستجات آوندي بوده و چندين رگبرگ فرعي . پهنك براساس رگبندي به اقسام زير ميباشد :
1- تك رگبرگي : گز ، علف جارو.
2- رگبرگهاي مو:زي كه در اكثر تكلپهايها مشاهده ميگردد .
3- رگبرگهاي شانهاي : داراي يك رگبرگ اصلي و رگبرگهاي فرعي فراوان در اطراف آن ميباشد كه اكثراً در دولپهايها ديده ميشود .
4- رگبرگ پنجهاي : داراي چند رگبرگ اصلي كه معمولاً تعداد آن فرد ميباشد ( چنار ، انجير ، مو و....)
ساختار تشريحي برگ
1- قاعده برگ ( نيام )
كه بيرونيترين لايه اپيدرم بوده و سپس پارانشيم پوستي و در مركز دستجات آوندي چوب و آبكش مشاهده ميگردد كه چوب در بالا و آبكش در پائين قرار دارد . دستجات آوندي شبيه به يك كمان قرار دارند .
2- دمبرگ
بشره در دمبرگ همان امتداد بشره ساقه است . پارانشيم كروفيلي يا فتوسنتزي
نيز در دمبرگ مشاهده
مي گردد . كلانشيم در زير بشره جهت استحكام گياه وجود دارد . دستجات آوندي
در ابتداي دمبرگ حلقوي شكلند و مشابه ساختار ساقه مي باشند و هرچه به پهنك
نزديك تر مي شويم چوب آبكش به شكل كمان و قوس در مي آيند . داراي آندودرم و
دايره محيطيه چندلايه ( مضاعف) مي باشد كه لابلاي آن فيبر فراوان ديده مي
شود . كامبيوم غير فعال است و رشد قطري وجود ندارد . جز در موارد استثنايي
.
3- پهنك
الف ) اپيدرم يا بشره : اولين لايه بيروني اپيدرم پوشيده از ماده چربي كوتين بوده كه كوتيكول را ايجاد مي نمايد . بشره فوقاني معمولاً فاقد روزنه بوده و يا بسيار اندك است . بشره تحتاني روزنه فراوان داشته و داراي كرك بسيار و در برخي از گونه ها داراي اندام كريپت ( غار ) مي باشد .
ب ) پارانشيم برگي ( مزوفيل ) : اختصاصاً عمل پارانشيم برگي صورت مي گيرد كه از لحاظ شكل ظاهري بر دو قسم است ؛ پارانشيم نرده اي و پارانشيم حفره اي . در پارانشيم نرده اي سلولها موازي و عمود بر اپيدرم قرار دارند . داراي مئاهاي كم و مملو از كلروپلاست هاي افقي مي باشد . پارانشيم حفره اي داراي سلولهاي مدور و گرد بوده . داراي مئاهاي فراوان كه سهولت جريان گاز و بخار آب در اين مئاها و اتاق زير روزنه را باعث مي گردد .
سه نوع مزوفيل در گونه هاي مختلف گياهي مشاهده مي
گردد : 1- مزوفيل همگن كه سلولهاي پارانشيمي يكسان و هم شكلند ( كه
معمولاً مدورند ) و در اكثر برگ تك لپه اي ها ديده مي شود .
2- مزوفيل دورويه ( نا متقارن ) كه پارانشيم نرده اي در بالا و پارانشيم
حفره اي در پايين وجود دارد و در اكثر دو لپه اي ها مشاهده مي گردد . 3-
مزوفيل ناهمگن دو رديف پارانشيم نرده اي در بالا و پايين برش عرضي پهنك
وجود دارد كه لايه مياني توسط پارانشيم حفره اي پر مي شود . ( از قبيل
اوكاليپتوس و ...)
در پهنك نيز بافت اسكلرانشيم مثل غلاف آوندي در اطراف دستجات آوندي چوب و آبكش مشاهده مي شود و يا به صورت چوبي شده شديد ( اسكريد ) در پهنك كامليا ، چاي ، زيتون و ... ديده مي شود . در مزوفيل عناصر ترشحي ، ياخته هاي اسانس دار ( تيره برگ بو ) ، كيسه هاي ترشحي ( تيره روناس و تيره مورد ) ، ياخته هاي لعاب دار ، اگزالات كلسيم و كربنات كلسيم نيز ديده مي شود .
4- رگبرگهاي پهنك
ادامه رگبرگهاي دمبرگ مي باشد . معمولاً در دمبرگ چند دسته آوند و در رگبرگ فقط يك دسته آوندي وجود دارد . بافت هاي نگاه دارنده ( كلانشيم ) در قسمت هاي بيروني رگبرگ و بافتهاي مقاوم (اسكلرانشيم ) در قسمت هاي دروني رگبرگ به فراواني مشاهده مي گردد . داراي آندودرم دايره محيطي بوده و بافت چوب به سمت بشره فوقاني و بافت آبكش به سمت بشره تحتاني قرار مي گردد . آوند چوبي معمولاً از نوع ابتدايي آن ( حلقوي و يا مارپيچي ) مي باشد .